|
 |
|
|
Audio |
Voor audio zijn er de onderstaande mogelijkheden. Het blijft een kwestie van smaak, maar wat mij betreft voor de geluidskwaliteit in deze oplopende volgorde:
1) PC speakers + eventueel subwoofer
De speakers zijn voor 90% verantwoordelijk voor het geluid.
Als je alleen kleine goedkope pc speakers hebt is de geluidkwaliteit niet optimaal.
2) Speakers van digitaal orgel
De meeste mensen gebruiken hun bestaande digitale orgel als speeltafel voor Hauptwerk.
Bij nieuwere digitale orgels kun je ook de registers gebruiken, zie Registratie mogelijkheden.
Het klinkt logisch om ook de speakers van het digitale orgel te gebruiken, maar vaak is dit lastig:
- De speakers zelf zijn vaak niet van heel goede kwaliteit; bovendien zitten ze vaak op een ongunstige plaats: Het geluid komt onderuit het orgel (als het orgel geen 'front' heeft) en verdwijnt tussen je benen.
- De digitale orgels zelf gebruiken vaak 6 of meer (soms wel 20 bij Monarke orgels) kanalen (speakers/versterkers) en een aparte speaker (woofer) voor lage tonen, daardoor klinkt het meestal behoorlijk goed. Maar de AUX-ingang kan meestal maar 1 stereo signaal aan.
- De speakers die in het orgel zitten zijn meestal niet (afzonderlijk) van 'buitenaf' aan te sturen (via AUX-ingang).
- Een 'hobbyist' kan de 'interne speakers' loskoppelen van de 'interne versterker van het orgel' en koppelen aan de geluidskaart, die gebruikt wordt voor Hauptwerk.
Het gevolg is dan dat je het geluid van het digitale orgel zelf niet meer kunt gebruiken.
Het is altijd te proberen, maar bij mij (en anderen waarvan ik het gehoord heb) klinkt het niet optimaal.
3) Hifi systeem + eventeel subwoofer
Gewoon een kwestie van de uitgang van de geluidskaart van computer aan een ingang van de Hifi installatie.
Bij mij klinken de Genelec Actieve Speakers veel beter dan m'n Kenwood Hifi (2x 90W) set.
Maar met een goede receiver/versterker met een paar goede boxen is ongetwijfeld ook een goed resultaat te behalen.
4) Actieve speakers + eventueel actieve subwoofer
Actieve speakers (ook wel studio monitoren genoemd) zijn boxen met een interne versterker,
die je rechtstreeks aan de geluidskaart kunt aansluiten.
Actieve speakers hebben vaak een balanced input, die presteren dan het beste als de geluidskaart ook een balanced output heeft en met een balanced kabel is aangesloten.
Dit is vooral van belang als er een lange kabel nodig is.
Op Hauptwerk forum: Search on Hauptwerk-forum, gebruik als zoekwoord: speakers
Zie voor alles over audio voor Hauptwerk: PCorgan forum: Audio / Geluidskaarten voor Hauptwerk
5) Multi-stereo-channel met actieve speakers + actieve subwoofer
Met Hauptwerk Advanced is het mogelijk om meerdere kanalen audio aan te sturen.
Je kunt dan bijvoorbeeld verschillende registers (of zelfs verschillende noten) uit verschillende kanalen laten komen.
Je moet dan ook een geluidskaart hebben die dit ondersteunt.
Dit is absoluut de duurste en ingewikkeldste oplossing en niet aan te raden als je met Hauptwerk begint.
Bovendien is het niet altijd mooier, je kunt beter twee goede (Actieve) speakers hebben (met een eenvoudige stereo configuratie),
dan een heleboel matige!
Lees eerst ervaringen van andere multi-stereo-channel gebruikers van Hauptwerk op het Hauptwerk forum.
In het orgel van Joerg Glebe worden 13 audiokanalen (1 subwoofer, 10 Front, 2 Rear) gebruikt.
Zelf heb ik voornamelijk een multi-stereo-channel geluidskaart gekocht om te experimenteren met Surround.
Een Surround configuratie, waarbij je de speakers ook in een Surround opstelling hebt staan, geeft een enorme verbetering van het ruimtelijke effect.
6) Hoofdtelefoon
Let erop dat de hoofdtelefoon ook lage tonen aan kan (voor 16 voet: 32 Hz en 32 voet: 16 Hz).
Neem geen draadloze hoofdtelefoon, dit gaat vrijwel altijd ten koste van de geluidskwaliteit (o.a. meer ruis).
LET OP 1: Het is niet de vraag of een koptelefoon (en oordopjes) gehoorschade geeft, maar wanneer de gebruiker merkt dat zijn gehoor is beschadigd. Er zijn twee gevolgen:
- Ongevoeligheid voor hoge tonen, maar soms ook voor bepaalde lage toongebieden.
- Oorsuizingen, ook wel Tinnitus genoemd; dit gevolg is veel ernstiger.
Zie verder: Hoofdtelefoons en gehoorschade.
en: PCorgan forum: Hoofdtelefoon gehoorbeschadiging
LET OP 2: Veel geluidskaarten hebben geen hoofdtelefoonaansluiting (+ hoofdtelefoon voorversterker), dit is bijvoorbeeld het geval bij de EMU 0404 en EMU 1212M. De geluidskaart moet dan worden aangesloten op een versterker, en de hoofdtelefoon moet dan weer aangesloten worden op de versterker.
Tip
Het is enorm belangrijk waar de boxen staan, laag bij de grond klinkt vrijwel nooit optimaal.
Luister je stereo dan is oorhoogte het beste.
Probeer de boxen eens op het orgel (is ongeveer oorhoogte) te zetten, of eigenlijk nog beter op oorhoogte en dan op 1 tot 2 meter afstand.
Experimenteer hiermee en kijk wat het beste resultaat geeft.
Het vervelende is wel, dat je meestal de boxen, vanwege esthetisch oogpunt, niet overal neer kunt zetten.
Subwoofer
Met een subwoofer kun je de 16 en 32 voet registers optimaal laten horen.
Een 16 voet register heeft als laagste frequentie 32 Hz, een 32 voet register heeft als laagste frequentie 16 Hz.
Gewone speakers kunnen meestal frequenties lager dan zo'n 50 Hz niet goed meer weergeven, die zijn dus voor 16 en 32 voet registers niet meer voldoende.
LET OP:
Subwoofers zijn relatief (t.o.v. van de andere Hauptwerk benodigdheden) duur. Hoe slechter de hoofdspeakers, des te meer voegt een subwoofer toe.
Ik had al Genelec 8040A speakers (die gaan tot 48 Hz), voor mij was de toevoeging van een subwoofer geen grote verbetering. Zeker niet als je mee laat wegen hoeveel een subwoofer kost.
Subwoofers die lager gaan dan 20 Hz zijn behoorlijk prijzig.
Zie bijvoorbeeld: Subwoofers op Kieskeurig. Onder de 32 Hz is alleen nodig voor 32 voets registers, maar niet echt nuttig in mijn optiek, omdat een 32 voet register toch niet goed klinkt in een normale huiskamer vanwege de lange geluidsgolven bij zo'n lage frequentie.
Het aansluiten van een subwoofer kan op 2 manieren:
- De subwoofer wordt aangesloten op een apart kanaal van de geluidskaart (kan dus alleen met een multi-stereo-channel geluidskaart).
In Hauptwerk worden naar dat kanaal alleen de 16 en 32 voets registers gestuurd (alleen mogelijk met Hauptwerk Advanced).
Voordelen:
- De 16/32 voets registers worden volledig afzonderlijk weergegeven, de subwoofer en de andere speakers hebben nu dus absoluut geen overlappend frequentiebereik.
Nadelen:
- De boventonen van de 16/32 voets registers worden niet optimaal weergegeven.
- Dit kost een extra kanaal op de geluidskaart.
- De subwoofer gebruikt hetzelfde geluidssignaal als de normale speakers.
In de Subwoofer moet dan een zogenaamde 'cross-over frequentie' (alleen signalen onder een bepaalde drempelfrequentie worden door subwoofer weergegeven) worden ingesteld.
Dit om te voorkomen dat de subwoofer en de andere speakers een bepaald frequentiebereik overlappen, dit is een heel vervelend gehoor.
Voordelen:
- De subwoofer werkt als aanvulling op de andere speakers, boventonen van de 16/32 voet registers worden door de ander speakers weergegeven.
- De subwoofer zelf mixt vaak het input stereo signaal naar mono.
- Het kost geen extra poort op de geluidskaart.
Nadelen:
- Niet alle subwoofers kunnen een onversterkt input signaal (direct vanaf geluidskaart) aan.
- Er moet een cross-over frequentie worden ingesteld, er kan overlap zijn in de weergave van de subwoofer en de andere speakers.
Zelf had ik een (2e hands) R.E.L. Strata 5 gekocht (gaat tot 16Hz !).
Ik raad de R.E.L. echter niet aan in combinatie met actieve speakers (zoals ik heb), hij is meer geschikt als aanvulling op een configuratie met een gewone versterker omdat:
De R.E.L. heeft 2 inputmogelijkheden:
- LFE (Low Frequency Effect) input, deze kan een mono onversterkt signaal aan, maar hiervoor werkt de cross-over frequentie niet.
- Een High Level Input, deze wordt aangraden door R.E.L. zelf, maar heeft een versterkt (stereo) input signaal nodig en kan daardoor niet rechtstreeks op de geluidskaart worden aangesloten.
Omdat ik actieve speakers heb (en dus geen versterkt input signaal beschikbaar) kan ik deze ingang niet gebruiken.
Ik had dit opgelost door het LFE kanaal te gebruiken en die aan te sluiten op een apart kanaal van m'n geluidskaart (met alleen 16 en 32 voet registers). Maar was hier niet tevreden over, een Bazuin 16" klinkt bijvoorbeeld heel slecht uit alleen een subwoofer omdat hij zoveel boventonen heeft.
Vanwege bovenstaande heb ik inmiddels m'n R.E.L. verkocht en heb nu (ook niet meer i.v.m. met m'n V-Touch) een Dynaudio Acoustics BM9S (ook 2e hands gekocht via marktplaats.nl). Deze werkt uitstekend in combinatie met m'n actieve speakers, hij heeft namelijk:
- 2 balanced XLR ingangen voor een onversterkt input signaal. Deze heb ik aangesloten op m'n geluidskaart.
- 2 balanced XLR uitgangen die naar m'n actieve speakers gaan.
- Een volume regeling.
- Een cross-over frequentie instelling.
- Geen basreflexpoort. Een basreflexpoort werkt namelijk vertragend en dat is hinderlijk voor het gebruik in combinatie met Hauptwerk. Voor dit doel is een gesloten subwoofer beter.
Voor het gebruik in combinatie met actieve speakers moet je dus goed opletten wat voor input mogelijkheden een subwoofer heeft.
Het ideale is dan om een subwoofer van hetzelfde merk te nemen die afgestemd is op de actieve speakers.
Zoals bijvoorbeeld bij Genelec: Subwoofer 7050B / 7060B bij 8030A / 8040A actieve speakers.
Op Hauptwerk forum: Search on Hauptwerk-forum, gebruik als zoekwoord: subwoofer
Zie voor alles over audio voor Hauptwerk: PCorgan forum: Audio / Geluidskaarten voor Hauptwerk
|
|
Audio opstellingen |
Hieronder een aantal voorbeelden van audio opstelingen in oplopende geluidskwaliteit (en prijs).
Als voorbeeld apparatuur heb ik Genelec (top kwaliteit) genomen, andere (goedkopere, bijvoorbeeld Behringer) speakers zijn natuurlijk ook heel goed mogelijk.
| 1. |
Stereo
Hauptwerk configuratie:
Audio apparatuur:
- L1, L2: 2 x Genelec 8040A
Geluidskaart: 1 keer stereo (2 kanalen), bijvoorbeeld EMU0404 of EMU1212M
|
 |
| 2. |
Stereo + Subwoofer
Hauptwerk configuratie:
- L1/R1/Subw: Alle registers
Audio apparatuur:
- Subw: 1 x Genelec 7050B (of 7060B)
- L1, L2: 2 x Genelec 8030A (gekoppeld via subwoofer)
Geluidskaart: 1 keer stereo (2 kanalen), bijvoorbeeld EMU0404 of EMU1212M
|
|
| 3a. |
Surround, Subwoofer via apart kanaal
Hauptwerk configuratie:
- Subw: Alle 16" / 32" registers
- L1/R1: Alle normale registers
- Lrear/Rrear: Alle rear registers (bij Surround samplesets)
Audio apparatuur:
- Subw: 1 x Genelec 7050B (of 7060B)
- L1, L2: 2 x Genelec 8030A
- Lrear, Rrear: 2 x Genelec 8020A
Geluidskaart: 3 keer stereo (6 kanalen), bijvoorbeeld EMU1616M
|
of (beter):
|
| 3b. |
Surround, Subwoofer via Front kanaal
Hauptwerk configuratie:
- L1/R1/Subw: Alle normale registers
- Lrear/Rrear: Alle rear registers (bij Surround samplesets)
Audio apparatuur:
- Subw: 1 x Genelec 7050B (of 7060B)
- L1, L2: 2 x Genelec 8030A (gekoppeld via subwoofer)
- Lrear, Rrear: 2 x Genelec 8020A
Geluidskaart: 2 keer stereo (4 kanalen), bijvoorbeeld EMU1616M
|
of (beter):
|
| 4a. |
Surround en multi-stereo-channel front (noten verdelen over speakers)
Hauptwerk configuratie:
- L1/R1: Audio group 1 / Audio output 1
- L2/R2: Audio group 1 / Audio output 2
- L3/R3: Audio group 1 / Audio output 3
- Lsubw,(Rsubw): Mix (Audio output 1,2,3) / Audio output 4
- Lrear/Rrear: Audio group 2 / Audio output 5 (alle 'rear registers' bij Surround samplesets)
Audio apparatuur:
- Lsubw,(Rsubw): 1 of 2 x Genelec 7060B
- L1,L2,L3,R1,R2,R3: 6 x Genelec 8030A
- Lrear, Rrear: 2 x Genelec 8020A
Geluidskaart: 5 keer stereo (10 kanalen)
Opmerking: Deze optie geeft het beste resultaat, een voorwaarde is wel dat de Lx/Rx speakers dicht bij elkaar staan en bovendien van hetzelfde merk/type zijn.
|
|
| 4b. |
Surround en multi-stereo-channel front (manualen verdelen over speakers)
Hauptwerk configuratie:
- L1/R1: Pedaal, Manuaal 3
- L2/R2: Manuaal 2
- L3/R3: Manuaal 1
- Lrear/Rrear: Alle rear registers (bij Surround samplesets)
Audio apparatuur:
- Lsubw,(Rsubw): 1 of 2 x Genelec 7060B
- L2,L3,R2,R3: 4 x Genelec 8030A
- L1,R1: 2 x Genelec 8030A (gekoppeld via subwoofer)
- Lrear, Rrear: 2 x Genelec 8020A
Geluidskaart: 4 keer stereo (8 kanalen), bijvoorbeeld: Presonus FP10 / FIREPOD
|
|
| 4c. |
Surround en multi-stereo-channel front (registers verdelen over speakers)
Hauptwerk configuratie:
- L1/R1: 16", 8" prestanten, 4" fluiten, enkele tongw/strijkers
- L2/R2: 4" prestanten, 2" fluiten, enkele tongw/strijkers
- L3/R3: Overige prestanten, overige fluiten, enkele tongw/strijkers
- Lrear/Rrear: Alle rear registers (bij Surround samplesets)
Audio apparatuur:
- Lsubw,(Rsubw): 1 of 2 x Genelec 7060B
- L2,L3,R2,R3: 4 x Genelec 8030A
- L1,R1: 2 x Genelec 8030A (gekoppeld via subwoofer)
- Lrear, Rrear: 2 x Genelec 8020A
Geluidskaart: 4 keer stereo (8 kanalen), bijvoorbeeld: Presonus FP10 / FIREPOD
|
|
Zelf heb ik naar volle tevredenheid opstelling 3b.
De V-Touch heeft zelf 2 goede (Adam A7x) speakers en een subwoofer in het midden.
Verder had ik al 2 Genelec 8040 speakers, die gebruik ik as rear speakers.
Zie ook: Multi kanaals??
OPMERKING VOOR SURROUND:
Het effect van surround kan nog beter worden door de surround speakers uit fase te zetten anders beweegt de conus van je front speaker naar de speler toe, en de conus van de surround speaker achter je beweegt eveneens richting de orgelbank.
Dit resulteert altijd in een uitdoving van frequenties, omdat beide kanalen met elkaar akoestisch in botsing komen.
Bij 90% van de geluidskaarten is dit via de software te regelen, en anders kan het ook in Reaper.
|
|
Wet / Dry |
Er zijn twee soorten samplesets:
- Wet (of Surround), hierbij zijn de samples opgenomen inclusief de nagalm van de kerk.
Vaak opgenomen op een afstand van ongeveer 5 tot 10 meter vanaf het orgel.
- (Semi)Dry, hierbij zijn de samples opgenomen exclusief de nagalm van de kerk.
De opnames zijn vaak mono en zo dicht mogelijk bij de pijp opgenomen.
Omdat (orgel) muziek zonder nagalm niet prettig is, moet je zelf kunstmatige nagalm toevoegen.
Wet/Surround
-
Het klinkt veel realistischer dan Dry. Of een kerkorgel mooi klinkt, wordt voor een groot deel bepaald door de akoestiek (dus de ruimte waarin het orgel staat).
Je kunt ook zeggen: De akoestiek bepaald de klank van het orgel, het hoort er dus bij.
-
Bij puur Stereo audio, bijvoorbeeld hoofdtelefoon of 2 speakers is een Wet sampleset (vrijwel) altijd mooier dan een Dry set met toegevoegde nagalm.
-
Een Wet sampleset kun je niet gebruiken in een ruimte met een grote akoestiek, je krijgt dan galm over galm, dat is niet meer mooi.
(Semi)Dry
- Je kunt de sampleset ook gebruiken in een ruimte met veel nagalm (bijvoorbeeld kerk).
- Een Dry sampleset vereist (veel) minder van de computer (geheugen / processorcapaciteit).
- Je kunt de hoeveelheid (en type) toegevoegde nagalm helemaal zelf regelen en daarmee dus helemaal afstemmen op de ruimte.
- Vooral bij Dry samplesets heeft een multi-stereo-channel (veel speakers) audio configuratie een grote positieve invloed op het eindresultaat.
- Het klinkt behoorlijk anders dan het oorspronkelijk opgenomen orgel omdat blijkt dat een groot deel van het karakter van een kerkorgel wordt bepaald door de akoestiek.
Het toevoegen van nagalm kan op onderstaande manieren:
- Via Hauptwerk (sinds versie V) - I(mpulse) R(esponse).
- Via de geluidskaart (niet alle geluidskaarten hebben deze mogelijkheid).
- Eenvoudig.
- Kost geen processorcapaciteit.
- Het resultaat van de andere mogelijkheden is meestal beter.
- Via een hardware matige module, bijvoorbeeld een Lexicon.
- Eenvoudig.
- Kost geen processorcapaciteit.
- Via software (Reaper / Altiverb):
- Ingewikkeld.
- Geeft met 'impulse responses' een zeer goed resultaat.
- Kost processorcapaciteit.
- Heeft (soms) nadelig effect op de latency.
- Kan duur zijn.
Op Hauptwerk forum: Search on Hauptwerk-forum, gebruik als zoekwoorden: reverb, wet, dry
Zie voor software om galm toe te voegen: PCorgan forum: Audio software
|
|
Surround |
Volgens audio-puristen geeft een enkele stereo configuratie met twee goede speakers het beste resultaat (je hebt maar twee oren).
Ten dele ben ik het daar mee eens:
- Het is beter om twee goede speakers te hebben dan een 'multi-stereo-channel configuratie' met veel matige speakers (geldt vooral voor Wet samplesets).
- Het luisteren via een goede hoofdtelefoon geeft de meest realistische weergave van het opgenomen geluid.
Maar ik deel deze mening niet geheel...
In bijvoorbeeld een kerk komt niet al het geluid van de kant van het orgel, maar van alle kanten (vanwege geluidsreflecties van de muren).
Om dit effect te simuleren zijn de Surround samplesets, als volgt opgenomen:
- Twee microfoons voor in de kerk bij het orgel (front), dit stereo-kanaal bevat dan een direct opgenomen orgel geluid met enige nagalm.
- Twee microfoons achter in de kerk (rear), dit stereo-kanaal bevat meer nagalm dan direct orgel geluid.
Tegenwoordig zijn er ook al sets (bijv. 1959 Marcussen, transept orgel, Laurenskerk) met drie stereo kanalen:
- Twee microfoons voor in de kerk dichtbij het orgel (front direct), dit stereo-kanaal bevat dan een direct opgenomen orgel geluid met zo min mogelijk nagalm.
- Twee microfoons voor in de kerk op enige afstand van het orgel (front diffuse), dit stereo-kanaal bevat dan een orgel geluid met enige nagalm.
- Twee microfoons achter in de kerk (rear), dit stereo-kanaal bevat meer nagalm dan direct orgel geluid.
Voor de geluidskwaliteit en realisme is Surround naar mijn mening het hoogst haalbare.
De nadelen:
- Je hebt twee extra speakers nodig (+ kabels die daar naartoe lopen) op een andere locatie achter.
- Je hebt multi-stereo-channel geluidskaart nodig (zoals bijv. Focusrite Saffire of EMU 1616M).
- De Surround versies van de samplesets zijn iets duurder.
- De Surround versies kosten twee keer zoveel RAM geheugen.
- De Surround versies gebruiken twee keer zoveel processortijd.
De voordelen:
- Het klinkt veel ruimtelijker omdat er ook geluid (voornamelijk galm) van achteren komt, je ervaart niet alleen een links-rechts dimensie, maar ook een voor-achter dimensie.
- De hoeveelheid galm is enigszins te doseren door het volume van de rear-kanalen te varieren. Tegenwoordig hebben vrijwel alle surround-sets een 'slider' waarmee de volume-verhouding tussen 'front' en 'rear' real-time kan worden gewijzigd vanaf het bedieningsscherm.
Voor 'niet-surround samplesets' kun je dit enigszins (niet hetzelfde optimale resultaat als bij een echt surround set) simuleren:
- Stuur 'normale stereo signaal' naar de 'front speakers'.
- Voeg heel veel nagalm toe (bijvoorbeeld via geluidskaart) aan het 'normale stereo signaal' en stuur dat naar de 'rear speakers'.
|
|
Vorige 1 2 3 Volgende
|
Het gebruikmaken van deze tips is op eigen risico.
|
